जसे इलेक्शन (Election) सुरू झाले तसे प्रचाराचा धुरळा उडू लागला... आणि मन फार उदास झालं आहे. प्रत्येक राजकीय पक्षाच्या नेत्यांची, कार्यकर्त्यांची भाषणं (Speech) मी अधून मधून ऐकत असते. कारण राजकीय (Political) घरातले असल्यामुळे थोडी बहुत राजकारणाची आवड आहे.
एका जेष्ठ नेत्यांनी (Leader) भाषणात सांगितले की मला महाराष्ट्राला छान करायचे आहे.।एक विरोधक म्हणाला, की तुझ्या वाकड्या तोंडासारखा छान करणार का महाराष्ट्र? खेदाची बाब म्हणजे व्यासपीठावरील दिग्गज व्यक्ती या विकृत विधानांचा आनंद घेत खदाखदा हसत होते.
इतकं दु:ख (Sad) झाले की जेष्ठ व्यक्तींबद्दल ही भाषा आपण कसे ऐकून घेऊ शकतो? वर मी खेडवळ आहे गाव गाड्यावरील भाषेत बोललो.. ही आता एक नवी पद्धत (Trend) रुजू होत आहे, बोलायचं आणि खेद व्यक्त करायचा.
काल परवा मी लिहिलं होतं आपण कुठल्याही पक्षाचा असो कुठल्याही राजकीय पक्षाला (Political Party) जरी आपण फॉलो करत असला तरी पण आपला स्वतःचा एक पक्ष असला पाहिजे. तो बाईचा पक्ष (Womens Party). बाईने एकमेकीच्या पाठीमागे उभारायचा पक्ष.
बाईचा आत्मसन्मान (Self Esteem) आपण बायांनी राखायचा. एक व्रत, एक वसा आपण पाळायला हवा. आता तसं होत नाही. बायकाच इतक्या खालच्या थराला (Level of Humanity) जाऊन बोलतायेत की मन विषन्न झालेलं आहे.
माझा स्वतःचा परीघ मैत्रीचा (Friendship) असो किंवा सामाजिक संपर्काचा (Social) असो, छोटासाच आहे. त्यापरी घातल्या लोकांना स्पेस देण्याला मी प्राधान्य (Priority) देते. त्यांच्या खाजगी आयुष्यात (Personal Life) काय चालले, ते काय करतात, त्यांचं सामाजिक स्थान काय आहे, ते कुठल्या पक्षाचे आहेत, याची मला किंचितही माहिती नसते.
आपल्या समुहात (Group) वेगवेगळ्या पक्षात काम करणारे, वेगवेगळ्या क्षेत्रातील दिग्गज आहेत. पण माझ्यासाठी ते फक्त जिवलग आहेत. ते फार उच्च कर्तृत्ववान आहेत हे मला फारसं माहिती असतं, असंही नाही.
कारण कदाचित माझा परिघ खूप लहान, 'सखीसंपदा'पुरता मर्यादित असेल, म्हणूनही असेल. पण परवा मला एक अनुभव आला. आपण एकमेकांना ओळखतो ओळखतो म्हणजे काय? खरोखर आपल्याला एकमेकांची ओळख असते का?
की आपण उगाच ओळखतो म्हणून फुशारकी मारत असतो.. खरंतर एखाद्या दुखावणाऱ्या प्रसंगी आपल्या सोबत कोण आहेत, हे जाणवल्या नंतर प्रत्येक ओळखीच्या व्यक्तीची ओळख होत असते. लहानपणापासून राजकीय घरात वावरल्यामुळे बाबांकडे रोज शेकडो हजारो लोक यायचे. त्यामुळे माणसं वाचायची सवय लागली होती.
समोर येणारा प्रत्येक माणूस (Human Being) तुमच्या फेवरमध्ये तुमच्या बाजूने तुमच्या मतांशी सहमत (Agree) असणारा असला पाहिजे, असं कधीच तुमचं मत (Opinion) नसायला पाहिजे. हे बाबांचे माझ्यावर संस्कार आहेत.
पण स्वतःचं मत कितीही बरोबर असलं, आपण स्वतः सामाजिक प्रतिष्ठेचे किती असलो, आपण कितीही मोठ्या घराण्यातले असलो, तरीही आपला त्या घराण्याचा किंवा स्वकर्तुत्वाचा गर्व हा कधीच असला पाहिजे, असला नसायला पाहिजे, हेही मला माझ्या बाबांनी शिकवलं.
ते नेहमी एक गोष्ट सांगत.. एक छोटा मुलगा होता. तो देवबाप्पाला नेहमी म्हणे की देवबाप्पा मला खूप मोठा कर, खूप मोठा कर. देवबाप्पा नेहमी त्याला तथास्तु म्हणे. एकदा देवबाप्पाने त्याला विचारलं तुला किती मोठा करू?
तू प्रांजळ आहेस, लोकांच्याबद्दल तुला चांगली भावना आहे आणि तू दुसऱ्याचा कधीही वाईट विचार करत नाहीस. तू आत्ताही मोठाच आहेस. पण तुला आणखीन मोठं व्हायचंय, तर तुला किती मोठा करू? तर तो मुलगा तो मुलगा त्यांनी जे उत्तर दिलं, ते मला बाबांनी वेगळ्या शब्दात सांगितलं होतं.
मला जे आठवतंय तेवढं मी तुम्हाला सांगते.. तो मुलगा म्हणाला, की मी खूप आकाशाएवढा मोठा झालो तरी माझे आप्तस्वकीय, मित्र मैत्रिणी, माझा आजूबाजूचे दिन दलित, कुठल्याही जातीचे, कुठल्याही प्रांताचे कुठल्याही धर्माचे लोक मला माझ्यापेक्षा तुच्छ कधीच वाटू नयेत.
ती वर्चस्वाची, ब्रम्हत्वाची भावना माझ्यामध्ये कधीच रुजू देऊ नकोस. देव त्याला तथास्तु म्हणाला. मी आजही तेच मागते. मी कितपत मोठी आहे, सामाजिक प्रतिष्ठा काय आहे, ते सगळं करून आहे, कारण माझा परिघ मी मर्यादित ठेवला आहे.
कुठल्याही वृत्तपत्रात येण्यासाठी कुठलेही पुरस्कार मिळण्यासाठी किंवा प्रसिद्ध मिळण्यासाठी, ढिंढोरा पिटण्यासाठी माझं समाजकार्य मी करत नाही. अर्थात हे तुम्हा सार्‍या जिवलगांना माहिती आहे.
पण आता कधी कधी लोक तुमचा तोंडावर अपमान करून जातात. अर्थात तो त्यांचा गुण आणि शांत बसणं, हा माझा गुण आहे असं मी समजते असो.. आता राजकीय प्रचाराची धुमाळी उडलेली आहे.
बायकांबद्दल अतिशय खालच्या दर्जाला जाऊन खालच्या पातळीवर जाऊन बोलले जाते. एकमेकांबद्दल पुरुष पण एकमेकांबद्दल अतिशय घाणेरड्या पद्धतीने कमेंट्स करत आहेत. प्रचार करता तुम्ही तर प्रचाराचे तुमचे मुद्दे काय असले पाहिजेत?
तुम्हाला लोकनेते म्हणून तुमच्या भागाची, मतदार संघाची किंवा तुमच्या भागाची समस्या राज्यसभेत विधानसभेत घेऊन जायचं आहे, तर तुम्ही त्या समस्येवर बोलणार आहात का? त्या मतदारसंघातील समस्यांचा तुम्ही अभ्यास केला आहे का?
या बेसिक गोष्टींचा अभ्यास तुम्ही करायला हवा. मतं मिळावीत म्हणून मतदारांना आमिष दाखवून मत मागणे ही आचारसंहिता आहे का? तिथे मिळणाऱ्या निधीचा वापर तुम्ही कसं करणार आहात, तिथल्या प्रभागातील त्या भागातील समस्यांचा तुम्ही विचार करणार आहात का नाही?
एक जागरूक नागरिक, एक जागरूक स्त्री, म्हणून हा प्रश्न प्रत्येक स्त्रीला पडला पाहिजे. स्त्रियांच्यासाठी जागोजागी स्वच्छतागृह उभे राहिले. शेतकऱ्यांना स्वतःचा मालाला स्वतः भाव ठरवण्याचा अधिकार मिळाला पाहिजे. स्त्रियांना राजकारणामध्ये प्यादं म्हणून वापरायचे दिवस गेले.
स्त्रीला स्वतःचे मत व्यक्त करायचे असेल तरच तिने राजकीय स्थितीवर भाष्य केले पाहिजे. घरातल्या जागरूक स्त्रीनं आधी नवऱ्याला सांगितलं पाहिजे, तुम्ही मत मागायला चाललाय कोणाचा अपमान करायला नाही.
आणि जे हे पैसे वाटणे, कपडे देणे, राशन वाटणे, हे जे चालू आहे तिकडे निवडणूक आयोग डोळा झाक का करत असेल, मग खरोखर न्यायव्यवस्थेच्या हातात संविधान आहे का की न्यायव्यवस्था नाही, तर ती मत व्यक्त करणारी व्यवस्था आहे.
तिथे निकाल नाहीच आहे. बरं न्यायालय मत व्यक्त करतात त्यावर पुन्हा काय होतं? निवडणूक आयोग प्रत्येक विचित्र बायकांच्या बद्दल अश्लाघ्य बोलणाऱ्या नेत्यांना नोटीस पाठवतात व नोटीस पाठवल्यानंतर पुढे काय होतं?
हे प्रश्न बाई म्हणून तुम्हाला पडले पाहिजेत. मगच आपण या भारतीय देशाचे नागरिक आहोत, म्हणून घ्यायला लायक आहोत. कारण हा प्रश्न पडल्याने चार पाच दिवस झाले मला सतत उदास वाटत आहे.
एका पक्षाच्या, एका मंत्र्याच्या मुलीला ती कशी आहे, तिचं काय कॅरेक्टर आहे, डॉक्टर आहे, ती कशी आहे, वगैरे भाषा मला असं वाटतं तुम्ही आणि मी पक्ष म्हणून किंवा राजकारण म्हणून नका बघू ग बायांनो. आत्ताच आत्ताच हे थांबवायला पाहिजे.
तुम्ही मी आत्ताच एक झाला पाहिजे. म्हणून बाईचा पक्ष बाईने घेतलाच पाहिजे तिचं खरं तर घर नसतं दार नसतं. राज्य नसतं आणि देशही नसतो. मग तिला पुराणात गांधार देशाची म्हणजे अफगाणिस्तानची गांधारी आपली महाराणी होऊ शकते. पण एखादी परदेशातली स्त्री आपली पंतप्रधान होऊ शकत नाही, म्हणजे हा देश तिचा नाही?
आता न्यायव्यवस्थेच्या डोळ्यावरची पट्टी काढण्यात आली आहे. तिच्या हातातली तलवार काढण्यात आलेली आहे. तिच्या हातात संविधान दिलेले आहे. ठीक आहे, संविधान दिलंय याचे स्वागत आहे, पण पट्टी काढल्यानंतर न्यायव्यवस्था समोर कोण आहे गुन्हेगार?
वरच्या पदावरचा असेल तर तो त्याला सुटका द्यायची का? असा जर न्यायव्यवस्था विचार करणार असेल तर? मात्र माझ्यासारखी साधी गृहिणी सुद्धा अस्वस्थ होईल, हे तुम्ही आणि मी आता विचार केला पाहिजे.
बायकांच्याबद्दल बोलताना एकीकडे आम्ही समतेकडे समतेचा न्याय मागतोय. आम्ही देशात समता मागतोय आम्हाला. ती द्यायची सोडून आम्हाला परत परत त्या बाईपणाच्या जोहारात का ढकलताय.?
स्त्री समजूच नका तुम्ही माणूस समजा, असं म्हणतोय तेव्हा तुम्ही माणूस समजायचं सोडून स्त्री समजता. आणि मग पुरुष कपडे शिवणारा तुमची माप घेणार नाही, तिथे बायकांचं घेणार! तुम्हाला जिममध्ये तिचा ट्रेनर बाई आहे का पुरुष आहे?
अरे तिचं तिला ठरवू द्या ना तिला काय करायचं आहे. कोण तुम्ही तिचे मालक आहात का? पालकांनी सुद्धा मालक असल्यासारखा वागू नये, हे मी सतत सांगत आले आणि मग आता तुम्ही हे नवे नवे फंडे देशात काढून काय सिद्ध करू शकता? की बाई आहे, बाई करून तिच्यावर बाई इतकी कमजोर आहे की तिला मग बाहेर जाऊ देऊ नका ना.. कुठे आहोत आपण? कुठे चाललाय देश? फार कठीण होत चाललेय.
गांधीजींच्या मृत्यूनंतर देशातली नैतिकता कुठेतरी मरून गेलेली आहे, असं मला वाटते साने गुरुजींनी या देशाचा निरोप घ्यायचा निर्णय का घेतला असेल ते मला आज कळते. आयुष्यात इतकं हताश अगदी कसोटीच्या काळातही वाटलं नव्हतं.
मी साने गुरुजींना माझा आदर्श मानते. गांधी नेहरू, पटेल, बोस, भगतसिंग, यांच्या देशात हे काय चाललंय कळत नाही. आज मन फार उदास आहे. कृपया यातून काहीही राजकीय अर्थ काढू नका आणि खूप मन उदास आहे.. मला तुम्ही समजूत घालाल.. तुमची मला सगळ्यांची साथ आहे पण खूप मन उदास आहे.. खूप मन उदास आहे..
- स्वप्नजा घाटगे (कोल्हापूर)
